Ninh Thuận không chỉ nổi tiếng với bãi biển hoang sơ và vườn nho trĩu quả, mà còn khiến nhiều du khách mê khám phá và tìm hiểu văn hóa dân tộc bản địa. Vùng đất này tụ họp nhiều ngày hội, tết của người Chăm. Ngoài ra, Ninh Thuận còn nổi tiếng với ngôi làng gốm Bàu Trúc, ngôi làng gốm cổ nhất Đông Nam Á, nơi giữ hồn tinh hoa văn hóa của người Chăm.
Bạn có thể chỉ cho tôi biết vị trí của Làng Bàu Trúc?
Bàu Trúc là một trong những làng nghề nổi tiếng ở Việt Nam, nằm bên quốc lộ 1A thuộc thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước. Nằm cách thành phố Phan Rang – Tháp Chàm 10km về phía Nam, Bàu Trúc có thể coi như một bảo tàng bảo tồn nghệ thuật làm gốm truyền thống của người Chăm.
Cổng chào làng gốm Bàu Trúc được chụp bởi ST.
Bàu Trúc là tên địa điểm được đặt theo ngôn ngữ Chăm có nghĩa là cây trúc mọc bên ao hồ. Nguyên nhân cho tên gọi này xuất phát từ một câu chuyện thực tế. Trước đây, ngôi làng có tên là Paley Hamu Trok, còn được gọi bằng tên Ma Tró trong tiếng Việt, và trong thời kỳ của vua Minh Mạng, làng được đổi tên thành Vĩnh. Tuy nhiên, vào năm 1964, khu vực Ninh Thuận đã chịu một trận lụt lớn, khiến cho người dân trong làng phải di tản đến nơi an toàn hơn. Vùng đất bên cạnh một ao hồ có nhiều cây trúc đã được chọn làm địa điểm để xây dựng lại ngôi làng. Và từ đó, cái tên Bàu Trúc đã ra đời.
Bàu Trúc – nguồn gốc của những sản phẩm gốm đẹp và độc đáo.
Có lẽ Bàu Trúc đã phát triển nghề gốm nhờ vào một chút gì đó được gọi là nhân duyên do mệnh trời sắp đặt. Khu vực này từ xa xưa đã được dành sẵn để các cư dân khai sinh và nuôi sống nghề gốm, với mỏ đất và mỏ cát riêng biệt chỉ có ở phù sa sông Quao. Đất ở đây mịn màng và dẻo lạ lung, còn cát thì rất mịn và có hạt nhỏ li ti. Theo truyền thuyết của người Chăm, nghề gốm được dạy cho phụ nữ trong làng từ ngàn xưa bởi vợ chồng ông tổ Poklong Chanh. Vì vậy, ở Ninh Thuận, phụ nữ người Chăm ai ai cũng biết làm gốm, còn đàn ông chỉ tham gia vào những công việc như đập đất, nung gốm, và nghề làm gốm được truyền từ mẹ sang con.
Nghệ nhân gốm Chăm sử dụng tay khéo léo để tạo ra những tác phẩm độc đáo. (Ảnh: ST).
Đến Bàu Trúc, bạn chỉ cần ngả mũ và trầm trồ thán phục khi chứng kiến các nghệ nhân tạo hình gốm. Thay vì phải sử dụng bàn xoay, ở đây, mọi thứ đều được làm bằng tay từ giai đoạn tạo hình cho đến trang trí hoa văn. Các nghệ nhân chỉ cần sử dụng đôi bàn chân như “bàn xoay di động” để làm bệ đỡ và vuốt khối đất để tạo hình. Chỉ trong chưa đầy 5 phút, họ đã “hô biến” thành công một chiếc lọ, chum hay bình gốm. Sau đó, với một chiếc khăn và một bát nước, các nghệ nhân Chăm thực hiện một vài thao tác đơn giản để làm cho sản phẩm trở nên bóng và mượt hơn. Sau khi tạo hình hoàn chỉnh, sản phẩm được đem ra ngoài để phơi nắng cho tới khi khô, sau đó sẽ được đánh bóng và đưa vào lò nung.
Ảnh về Gốm Bàu Trúc (Ảnh: ST) đã được cung cấp.
Kỹ thuật nung của làng gốm Bàu Trúc ở Ninh Thuận đặc biệt hơn so với lò nung điện hay than thông thường. Ở đây, gốm được nung trực tiếp bằng rơm và củi xung quanh sản phẩm. Quá trình nung gốm bắt đầu bằng việc xếp sản phẩm lên một lớp củi khô và chất rơm, tạo nên một nét đặc sắc riêng không thể nhầm lẫn. Khác với gốm sứ Bát Tràng, sản phẩm ở đây không đều màu, điều này đến từ nghệ thuật nung gốm tại làng Bàu Trúc.
Ảnh: ST nhưng chuẩn bị nung gốm.
Gốm Bầu Trúc được hình thành từ nhiều mảng màu tự nhiên, bao gồm màu đặc trưng như vàng đỏ, đỏ hồng, đen xám giống như màu khói ám và vệt nâu. Nhờ những mảng màu này, các sản phẩm gốm Bầu Trúc trở nên độc đáo và mang nét đặc trưng của nền văn hóa Chăm pa. Điều đặc biệt là người Chăm đã sử dụng một loại rễ cây rừng để chất lên trên lớp rơm khi nung gốm. Khói phát ra từ loại rễ cây này tạo ra những mảng màu không trùng lặp trên các sản phẩm gốm, tạo nên nét đặc trưng riêng biệt cho gốm Bầu Trúc.
Các hoa văn trang trí sản phẩm gốm sứ Bàu Trúc chủ yếu là bức phù điêu của phụ nữ Chăm, các vị vua Chăm, hình ảnh của vũ nữ và các vật dụng hàng ngày như đĩa, chum, lu, bình hoa. Gốm Bàu Trúc có nét đẹp riêng biệt không qua nhiều màu sắc phức tạp, không tô vẽ, không sử dụng men, nhưng lại thể hiện nét đẹp qua hình dáng sản phẩm và sự tỉ mỉ, cẩn thận của người bà, người mẹ, người chị.
Nghệ nhân Chăm sáng tạo hình trang trí gốm trong hình ảnh.
Nếu bạn muốn trải nghiệm tự tay làm gốm, hãy thử ngay. Những nghệ nhân tại đây rất hân hoan sẵn lòng hướng dẫn bạn từ việc đập đất khô cho đến tạo hình, trang trí và nung sản phẩm.
Du lịch Ninh Thuận sẽ trở nên đáng nhớ khi bạn tham gia vào một chuyến du hành đến làng gốm Bàu Trúc – miền gió cát tại Nam Trung bộ. Tại đây, bạn sẽ có cơ hội dạo chơi, tìm hiểu và quan sát nghệ thuật chế tác, làm gốm của đồng bào dân tộc Chăm.
